Er is een grote diversiteit aan narratieven over de klimaatcrisis, maar die zijn te weinig zichtbaar naast de gangbare verhalen en wetenschappelijke feiten. De Akademie van Kunsten verzamelt op deze pagina initiatieven die de zintuigen op scherp stellen waarmee de klimaatcrisis beter voorstelbaar wordt.

Inleiding door Liesbeth Bik, voorzitter Akademie van Kunsten

Ik heb heel veel vragen.
Wat zijn de gevolgen van zwijgen, van niets doen, voor mensen, soorten, de aarde? Hoe kunnen we actief zorg dragen voor de wereld die we delen en doorgeven? Strompelen we naar de volgende crisis, of luisteren we? Hoe zou zorg eruit zien? Wat zouden we graag niet meer terug zien komen? Wat zouden we graag zien dat zich ontwikkelt? Hoe kunnen geschiedenissen en ervaringen uit het verleden en van anderen ons helpen om ons denken en handelen verstandig en met compassie te organiseren? Waar zou je nu over willen spreken? Nu naar willen luisteren?

Ik ben er persoonlijk van overtuigd dat we met de inzet van ons kunstenaarschap een ruimte oproepen om bestaande kennis tegen zichzelf te keren, dingen anders te doen zien, horen en voelen, daarop te vertrouwen, om opnieuw te bepalen en nieuwe voorwaarden te stellen, mensen in dat verhaal mee te nemen. Ik ben ook overtuigd van het belang van kunst voor de samenleving, en in groter perspectief, de wereld. Vanwege de onmetelijke en ongekende waarde van verbeelding.

We willen vooral de klimaatcrisis en noodzaak tot samenwerking adresseren, want wij zijn ervan overtuigd dat als we het als samenleving niet voor elkaar krijgen om samen te werken, we dan helemaal niets voor elkaar krijgen. We kunnen belangrijke issues als ongelijkheid en onrechtvaardigheid niet langer als aparte onderwerpen blijven beschouwen. Er is geen andere weg dan samen, en in samenhang. Als klimaatcrisis de leidende factor is, kan kunst een middel zijn.

De ontbossing van de Amazone verstoort het precaire systeem van regenval op dat continent. De Braziliaanse klimaatdeskundige Antonio Donato Nobre werkt al 30 jaar met samen met Gérard Moss, een Zwitsers-Braziliaanse piloot en ontdekkingsreiziger, die over de Amazone vliegt, en ziet hoe menselijk ingrijpen een negatieve invloed heeft op bossen, rivieren en oceanen. Hij weet dat dat geen lokale zaak is, geen anekdote, maar dat het de hele wereld aangaat, en waar ook de hele wereld medeverantwoordelijk voor is.

Antonio heeft ook aan den lijve ervaren dat wetenschap minder geschikt is voor het vertalen van feiten in verhalen die mensen raken. In de evolutie van ons brein is de verbinding tussen de twee hersenheften, tussen het rationele en de emotie en creativiteit, verzwakt. De brug is te dun. Beiden zijn noodzakelijk om complexe problemen tegemoet te treden.

Hoe verbeeld je zoiets groots als de ineenstorting van (eco)systemen op een dusdanige manier dat alle zintuigen op scherp worden gezet? Hoe kunnen mensen zodanig geraakt worden dat zij begrijpen wat deze crisis inhoudt? Hoe kan een gevoel van betrokkenheid worden gecreëerd dat ertoe leidt dat mensen ook daadwerkelijk in actie komen? Hoe voelen wij ons zo betrokken dat we daarnaar handelen?

In het zoveelste IPCC-klimaatrapport resoneren dezelfde woorden als die van Antonio: over de wanhoop van klimaatwetenschappers, omdat zij duidelijk zien wat voor ramp zich ontvouwt. Het rapport pleit voor ruimte waar feiten én verbeeldingskracht samenkomen. Wat zou er gebeuren als we als in eenheid van verstand én gevoel, met een hoofd én een hart, handelen?

Voor het vertalen van feiten in verhalen die mensen raken, in gedeelde ervaringen, zijn de kunsten van onschatbare waarde voor weerbare, elastische samenlevingen: zij maken de brug lenig en flexibel, zij trainen de plasticiteit van ons brein.

Wat ons rest, als kunstenaars, is de brug versterken, kennis uitwisselen, verbeelding stimuleren. Met vereende krachten aandacht richten op de ineenstorting van ecosystemen, en daarmee actie nemen tegen onrechtvaardigheid, sociale ongelijkheid en discriminatie. Daarnaar handelen, met diezelfde voortvarendheid als waarmee we de moderne economie uit hebben gerold.

De kracht van de Akademie wordt gedragen door haar leden. Door hun, jullie, vermogen om via alles wat jullie doen, beelden in allerlei toonaarden en vormen zichtbaar te maken, beelden die tot een metamorfose van de wereld kunnen leiden. Perspectieven die je voorbereiden je in te beelden wat iets betekent, ook als het er nog niet is.

Niemand is expert. Dit is onbekend terrein. Niemand kan dit alleen, en het kost veel tijd.
Daarom roepen we jullie bij een, om met elkaar hardop te delibereren en met voorstellen en plannen te komen. Ik hoop dat we onze krachten kunnen bundelen, verdelen en delen, en dat jullie je werk, kennis en ervaring willen inzetten.

Beeld Li-An Lim